Mam trochę czasu do zabicia w Podgórzu. Idę zatem do Gebirtiga. Chciałoby się napisać: „na grób Gebirtiga”, ale Mordechaj Gebirtig (w papierach: Markus Bertig) nie ma grobu. Prochy takich jak on wiatr rozwiewał nad miastem, kiedy w sierpniu 1944 likwidowano obóz w Płaszowie i palono zwłoki wyciągnięte z masowych grobów.
Gebirtig kochał Kraków bardzo. Jego „Blayb gezunt mir, Kroke” (Bądź mi zdrów, Krakowie) to jeden z najbardziej wzruszających wierszy na temat naszego miasta, jaki znam. Powinni to drukować we wszystkich antologiach i przewodnikach. Nie ma tu słowa o Wawelu ani Rynku Głównym (pisząc ten wiersz w październiku 1940, Mordechaj Gebirtig od mniej więcej roku pozbawiony był prawa do przebywania w takich miejscach), są za to o „świętej ziemi”, w której leżą prochy przodków i o bólu niemłodego już człowieka, który wie, że nie spocznie w tej samej ziemi, co oni.
A jednak po tym wzruszającym pożegnaniu Gebirtig do Krakowa powrócił. Na cmentarz z prochami przodków raczej nie. Z getta nie wychodziło się na takie przepustki. Potem na terenie nowego cmentarza zaczęto budować obóz. Tego na szczęście nie dożył.
Gebirtig nie ma grobu, ale jest przynajmniej tablica w miejscu, w którym zginął. Róg ulicy Janowa Wola. Po co właściwie tam idę? Wiem, co jest na tej tablicy. Znam datę i okoliczności śmierci. Współtowarzyszy, z których jeden – Abraham Neumann, malarz – został nawet wymieniony z nazwiska. Czasem obok tablicy ktoś zapali znicze albo położy kamień. Zwłaszcza w okolicach rocznicy. Ale tym razem na początku czerwca chyba nikt o tym nie pomyślał. Byliśmy zajęci wracaniem do życia, zamawianiem masek, pisaniem wniosków o wsparcie. Na parapecie leży tylko duży, brzydki kamol. Upamiętnienie czy przypadek?
Skoro już tu jestem, próbuję przynajmniej rozszyfrować hebrajskie literki (tablica jest trójjęzyczna: polsko-hebrajsko-angielska). Niektóre nawet układają mi się w słowa. Rozpoznaję „getto”, „malarza”, i „Kraków”. No i nazwiska.
Na rodzinnych grobach też nie robię o wiele więcej, kiedy już tam docieram. Postoję, podumam, poczytam napisy. Żegnam się zatem z Gebirtigiem. Jutro znowu poczytam jego wiersze turystom. Oczywiście opowiem też o liczbach, datach, faktach. Ale coś mi mówi, że to jego historię zapamiętają najlepiej.
